सामग्रीमा जानुहोस्

वायु प्रदूषण

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
चित्रमा वायु प्रदूषण देखाइएको छ ।
(प्रकृति सम्बन्धी लेखको भाग)
मौसम
ऋतुहरू
उष्णक्षेत्रीय मौसम
आँधीहरू
अवक्षेष्ण
प्रकरण

मौसम पोर्टल

वायु प्रदूषण भनेको हाम्रो वरपर रहेको वायुमा कुनै प्रकारको प्रदूषित पदार्थ जस्तै (बुवा, गन्ध, रासायनीक पोर्ण, विषादी, आदि) को मिश्रणलाई नै वायु प्रदूषण भनिन्छ ।

वायु प्रदूषणको कारण मानव स्वस्थमा विभीन्न प्रकारको समस्या निम्त्याउछ । जस्तै रुथा, खोकी, दम, टाउको दुख्ने, पेट दुख्ने, दुख्ने, ज्वरो आउने। स्वस प्रस्वस मा समस्था देखा पर्ने, घाउ आउने, क्यान्सर हुने, आखालाई असर गर्ने जस्तो' विभीन्न प्रकारको रोग र समस्याहरू निम्त्याउछ । वायु प्रदूषणले मानव स्वस्थमा मात्र नभएर अन्य अरू बै थुप्रै जनावर तथा जिवजन्तुलाई पनी मानसीक तथा सारीरीक असर पार्नुका साथैो मानीस र जिवजन्तुको जपने पनी ?"

स्रोत[सम्पादन गर्नुहोस्]

मानव निर्मित स्रोत[सम्पादन गर्नुहोस्]

पावर स्टेसनको कुलिङ टावर भत्काइएको, केप टाउन, दक्षिण अफ्रिका, २०१०
Controlled burning of a field outside of Statesboro, Georgia, US, in preparation for spring planting
Smoking of fish over an open fire in Ghana, 2018
Burning of joss paper in a temple

स्थिर स्रोत[सम्पादन गर्नुहोस्]

    • जिवास्म इन्धन संचालित पावर प्लान्ट र बायोमास पावर प्लान्ट। [१]
      • तेल तथा ग्यास साइट जहाँ मिथेन चुहावट हुन्छ [२][३][४][५]
    • परम्परागत बायोमास जस्तै काठ, कृषि अवशेष र गुइँठा बाल्नु। (गरिव तथा विकाशशील राष्ट्रहरूमा,[६] परम्परागत बायोमास बाल्नु वायु प्रदुषकको मुख्य स्रोत हो।[७][८] यो युके र न्यु साउथ वेल्स लगायत धेरै विकसित क्षेत्रहरूमा पार्टिकुलेट प्रदुषणको पनि मुख्य स्रोत हो।[९][१०] यसमा पोली साइक्लिक हाइड्रोकार्बनहरू समेत पर्दछन् ।[११])
    • म्यानुफ्याकचरिङ उद्योग [१२]
      • २०१४ को एक अध्ययन अनुसार चीनमा मेसिन, उपकरण म्यानुफक्चारिङ र निर्माण क्षेत्रले ५०% वायु प्रदुषक उत्सर्जनको हिस्सा ओगट्छ ।[१३][विश्वसनीय स्रोत आवश्यक]
    • निर्माण (कन्स्ट्रक्सन)[१४][१५]
    • फोहोर जलाउनु(इन्सिनिरेटर साथ साथै अव्यवस्थित फोहोर खुला तथा अनियन्त्रित रुपमा जलाउनु , करिब एक चौथाई शहरी फोहोर बालिन्छ )[१६][१७]
    • भट्टी तथा अन्य प्रकारका इन्धन जलाउने हिटिङ उपकरण [१८]

चल स्रोत वा अस्थिर स्रोत[सम्पादन गर्नुहोस्]

  • चल स्रोतमा मोटर गाडी, रेल (मुख्यतः डिजेल लोकोमोटिब), मारिन भेसल र हवाईजहाजहरू [१९] साथ साथै रकेट यसका अंगहरू र फोहोर [२०] पर्दछन् । वायु प्रदुषणमा कारको योगदान उत्सर्जित ग्यास देखि टायर र माइक्रो प्लास्टिकसम्म बाट हुन्छ।[२१]सडकमा गुड्ने गाडीले उल्लेख्य मात्रामा वायु प्रदुषण गराउँछ (सामान्यतया, नाइट्रोजन डाइअक्साइडको ३०%-५०% सडक गाडीबाट निस्कन्छ। )[२२][२३][२४] र जलवायु परिवर्तनको एक प्रमुख कारक हो।[२५][२६]
  • नियन्त्रित आगलागी बाट कृषि तथा जंगल व्यवस्थापन रणनीति । झुम कृषि जस्ता अभ्यासले अमेजन लगायत जंगलहरूमा वनविनाश र ठूलो मात्रामा वायु प्रदुषण गराउँछ ।[२७] नियन्त्रित आगोलागी जंगल व्यवस्थापन, कृषि, हरितगृह ग्यास कटौतीमा प्रयोग हुने अभ्यास हो।[२८] Foresters can use controlled fire as a tool because fire is a natural feature of both forest and grassland ecology.[२९][३०] Controlled burning encourages the sprouting of some desirable forest trees, resulting in a forest renewal.[३१]

आगो बाल्ने बाहेक अन्य प्रकियाहरू पनि बायु प्रदुषणको कारकहरू हुन्:

Mean acidifying emissions (air pollution) of different foods per 100g of protein[३९]
Food Types Acidifying Emissions (g SO2eq per 100g protein)
गाईको मासु
३४३.६
चीज
१६५.५
सुँगुरको मासु
१४२.७
भेडा र बाख्रा
१३९.०
Farmed crustaceans
१३३.१
कुखुरापालन
१०२.४
माछा पालन
६५.९
अन्डा
५३.७
Groundnuts
२२.६
केराउ
८.५
तोफु
६.७

प्राकृतिक स्रोत[सम्पादन गर्नुहोस्]

Dust storm approaching Stratford, Texas, in 1935
  • प्राकृतिक स्रोतबाट आएको धुलो, प्रायः थोरै वा शुन्य बोटबिरुवा भएको ठाउँमा
  • मिथेन, जनावरको पाचनद्वारा उत्सर्जन हुने
  • राडन ग्यासम पृथ्वीको क्रस्टमा हुने रेडियो धर्मी गतिबिधीबाट उत्पन्न हुन्छ। राडन एक रंगहीन, गन्धहीन, रेडियोधर्मी नोबल ग्यास हो र रेडियमको क्षयबाट बन्छ। यसलाई स्वास्थमा खतरा मानिन्छ । प्राकृतिक स्रोतबाट आउने रेडन ग्यास भवनहरूमा (मुख्य बन्द क्षेत्रहरू जस्तै बेसमेन्ट) मा जम्मा हुन्छ । चुरोट धुम्रपान पछि फोक्सो क्यान्सरको यो दोस्रो ठूलो कारक हो।
  • आगलागी बाट निस्कने धुँवा र कार्बन मोनोअक्साइड। सक्रिय डडेलो आगलागी, अनियन्त्रित बायोमास जलाउने समयमा निस्कने धुँवाले सबै वायु प्रदुषणको ७५ % बनाउँछ।[४०]
  • Vegetation, in some regions, emits environmentally significant amounts of volatile organic compounds (VOCs) on warmer days. These VOCs react with primary anthropogenic pollutants – specifically, NOx, SO2, and anthropogenic organic carbon compounds – to produce a seasonal haze of secondary pollutants.[४१] Black gum, poplar, oak and willow are some examples of vegetation that can produce abundant VOCs. The VOC production from these species result in ozone levels up to eight times higher than the low-impact tree species.[४२]
  • ज्वालामुखी गतिबिधी, जुनबाट सल्फर, क्लोरिन र खरानी कणहरू उत्पादन हुन्छ[४३]

उत्सर्जन कारक[सम्पादन गर्नुहोस्]

स्वास्थ्य प्रभाव[सम्पादन गर्नुहोस्]

मृत्यु[सम्पादन गर्नुहोस्]

क्षेत्र अनुसार[सम्पादन गर्नुहोस्]

मुख्य कारण[सम्पादन गर्नुहोस्]

समसामयिक वार्षिक मृत्यु[सम्पादन गर्नुहोस्]

मुटुरोग[सम्पादन गर्नुहोस्]

ग्लोबल बरदान अफ डिजिज स्टडीका अनुसार, मुटु रोगबाट हुने सबै प्रकारका मृत्यु मध्ये १९ % को लागि वायुप्रदुषन जुम्मेवार छ।[४४][४५] २०१० र २०२१ को बीचमा गरिएको ५० भन्दा बढी अध्ययनहरूको २०२२ को एक समीक्षाले हृदय रोग मृत्युदर र बिरामीता, स्ट्रोक, रक्तचाप, र इस्केमिक हृदय रोग (IHD) सँग वायु प्रदूषणको छोटो र दीर्घकालीन जोखिम दुवैलाई जोड्ने बलियो प्रमाण फेला पारेको छ।[४५]

वायु प्रदूषण स्ट्रोकको लागि प्रमुख जोखिम कारक हो, विशेष गरी विकासशील देशहरूमा जहाँ प्रदूषकको स्तर उच्चतम छ।[४६] A systematic analysis of 17 different risk factors in 188 countries found air pollution is associated with nearly one in three strokes (29 percent) worldwide (33.7 percent of strokes in developing countries versus 10.2 percent in developed countries).[४६][४७] A 2007 study found that in women, air pollution is not associated with hemorrhagic but with ischemic stroke.[४८] Air pollution was found to be associated with increased incidence and mortality from coronary stroke in a cohort study in 2011.[४९] Associations are believed to be causal and effects may be mediated by vasoconstriction, low-grade inflammation and atherosclerosis.[५०] Other mechanisms such as autonomic nervous system imbalance have also been suggested.[५१][५२]

फोक्सोको रोग[सम्पादन गर्नुहोस्]

क्यान्सर (फोक्सो क्यान्सर)[सम्पादन गर्नुहोस्]

मिर्गौला रोग[सम्पादन गर्नुहोस्]

सहरहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

Nitrogen dioxide concentrations as measured from satellite 2002–2004

वायु प्रदूषण सामान्यतया सघन जनसंख्या भएको महानगरीय क्षेत्रहरूमा केन्द्रित हुन्छ, विशेष गरी विकासोन्मुख देशहरूमा जहाँ शहरहरूले द्रुत वृद्धिको अनुभव गरिरहेका छन् र वातावरणीय नियमहरू अपेक्षाकृत सुस्त छन् वा अस्तित्वमा नै छैनन्। सहरीकरणले द्रुत रूपमा बढ्दो ट्रपिकल शहरहरूमा मानवीय वायु प्रदूषणको कारण अकाल मृत्युदरमा द्रुत वृद्धि निम्त्याउँछ।[५३] यद्यपि, विकसित देशहरूमा पनि जनसंख्या भएको क्षेत्रहरू प्रदूषणको अस्वस्थ स्तरहरू प्राप्त गर्छन्, लस एन्जलस र रोम दुई उदाहरणहरू हुन्।[५४] सन् २००२ र २०११ को बीचमा बेइजिङमा फोक्सोको क्यान्सरको घटना झन्डै दोब्बर भएको छ। धुम्रपान चीनमा फोक्सोको क्यान्सरको प्रमुख कारण बनेको छ भने धुम्रपान गर्नेको संख्या घट्दै गएको छ भने फोक्सोको क्यान्सरको दर बढिरहेको छ।.[५५]

[५६]
विश्वका सबैभन्दा प्रदूषित शहरहरू २०२० २०२० औसत २०१९ औसत
होटन, चीन ११०.२ ११०.१
गाजियाबाद, भारत १०६.६ ११०.२
बुलन्दशहर, भारत ९८.४ ८९.४
बिसराख जलालपुर, भारत ९६.० -
भिवाडी, भारत ९५.५ ८३.४

तेहरानलाई मे २४, २०२२ मा विश्वको सबैभन्दा प्रदूषित सहर घोषणा गरिएको थियो।[५७]

सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. ↑ Perera, Frederica (२०१७-१२-२३), "Pollution from Fossil-Fuel Combustion is the Leading Environmental Threat to Global Pediatric Health and Equity: Solutions Exist", International Journal of Environmental Research and Public Health (अङ्ग्रेजीमा) 15 (1): १६, आइएसएसएन 1660-4601, डिओआई:10.3390/ijerph15010016, पिएमआइडी 29295510, पिएमसी 5800116। 
  2. ↑ "Mapping methane emissions on a global scale", ESA, मूलबाट ३ फेब्रुअरी २०२२-मा सङ्ग्रहित। 
  3. ↑ "Climate change: Satellites map huge methane plumes from oil and gas", BBC News, ४ फेब्रुअरी २०२२, अन्तिम पहुँच १६ मार्च २०२२। 
  4. ↑ "Cracking down on methane 'ultra emitters' is a quick way to combat climate change, researchers find", The Washington Post, अन्तिम पहुँच १६ मार्च २०२२। 
  5. ↑ Lauvaux, T.; Giron, C.; Mazzolini, M.; d'Aspremont, A.; Duren, R.; Cusworth, D.; Shindell, D.; Ciais, P. (४ फेब्रुअरी २०२२), "Global assessment of oil and gas methane ultra-emitters", Science 375 (6580): 557–561, आइएसएसएन 0036-8075, एआरएक्सआइभी:2105.06387, डिओआई:10.1126/science.abj4351, पिएमआइडी 35113691, बिबकोड:2022Sci...375..557L। 
  6. ↑ Rentschler, Jun; Leonova, Nadezda (२०२३), "Global air pollution exposure and poverty", Nature Communications 14 (1): ४४३२, डिओआई:10.1038/s41467-023-39797-4, पिएमआइडी 37481598, पिएमसी 10363163, बिबकोड:2023NatCo..14.4432R। 
  7. ↑ Pennise, David; Smith, Kirk, "Biomass Pollution Basics", World Health Organization, मूलबाट ९ जुलाई २०१२-मा सङ्ग्रहित। 
  8. ↑ "Indoor air pollution and household energy", WHO and UNEP, २०११। 
  9. ↑ Hawkes, N. (२२ मे २०१५), "Air pollution in UK: the public health problem that won't go away", BMJ 350 (may22 1): h2757, डिओआई:10.1136/bmj.h2757, पिएमआइडी 26001592। 
  10. ↑ "Wood burning heaters and your health - Fact sheets", www.health.nsw.gov.au। 
  11. ↑ Tsiodra, Irini; Grivas, Georgios; Tavernaraki, Kalliopi; Bougiatioti, Aikaterini; Apostolaki, Maria; Paraskevopoulou, Despina; Gogou, Alexandra; Parinos, Constantine; Oikonomou, Konstantina; Tsagkaraki, Maria; Zarmpas, Pavlos; Nenes, Athanasios; Mihalopoulos, Nikolaos (७ डिसेम्बर २०२१), "Annual exposure to polycyclic aromatic hydrocarbons in urban environments linked to wintertime wood-burning episodes", Atmospheric Chemistry and Physics (Englishमा) 21 (23): 17865–17883, आइएसएसएन 1680-7316, डिओआई:10.5194/acp-21-17865-2021, बिबकोड:2021ACP....2117865T। 
  12. ↑ Nace, Trevor, "China Shuts Down Tens Of Thousands Of Factories In Widespread Pollution Crackdown", Forbes, अन्तिम पहुँच १६ जुन २०२२, "... it is estimated that 40 percent of all China's factories have been shut down at some point in order to be inspected... [and] over 80,000 factories have been hit with fines and criminal offenses as a result of their emissions." 
  13. ↑ Huo, Hong; Zhang, Qiang; Guan, Dabo; Su, Xin; Zhao, Hongyan; He, Kebin (१६ डिसेम्बर २०१४), "Examining Air Pollution in China Using Production- And Consumption-Based Emissions Accounting Approaches", Environmental Science & Technology 48 (24): 14139–14147, आइएसएसएन 0013-936X, डिओआई:10.1021/es503959t, पिएमआइडी 25401750, बिबकोड:2014EnST...4814139H। 
  14. ↑ "EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2019"। 
  15. ↑ "Particulate Matter (PM), US EPA", १९ अप्रिल २०१६। 
  16. ↑ "Health crisis: Up to a billion tons of waste potentially burned in the open every year", phys.org, अन्तिम पहुँच १३ फेब्रुअरी २०२१। 
  17. ↑ Cook, E.; Velis, C. A. (६ जनवरी २०२१), "Global Review on Safer End of Engineered Life", Global Review on Safer End of Engineered Life, अन्तिम पहुँच १३ फेब्रुअरी २०२१। 
  18. ↑ "Combustion Pollutants in Your Home - Guidelines", California Air Resources Board, अन्तिम पहुँच १६ जुन २०२२, ""... most furnaces, wood stoves, fireplaces, gas water heaters, and gas clothes dryers, usually vent (exhaust) the combustion pollutants directly to the outdoors. However, if the vent system is not properly designed, installed, and maintained, indoor pollutants can build up quickly inside the home." 
  19. ↑ "Overview of Air Pollution from Transportation", US Environmental Protection Agency, १५ डिसेम्बर २०२१, अन्तिम पहुँच १६ जुन २०२२। 
  20. ↑ Ryan, Robert G.; Marais, Eloise A.; Balhatchet, Chloe J.; Eastham, Sebastian D. (जुन २०२२), "Impact of Rocket Launch and Space Debris Air Pollutant Emissions on Stratospheric Ozone and Global Climate", Earth's Future (अङ्ग्रेजीमा) 10 (6): e2021EF002612, आइएसएसएन 2328-4277, डिओआई:10.1029/2021EF002612, पिएमआइडी 35865359, पिएमसी 9287058, बिबकोड:2022EaFut..1002612R। 
  21. ↑ Yeung, Jessie, "Microplastics in our air 'spiral the globe' in a cycle of pollution, study finds", CNN, अन्तिम पहुँच ४ अगस्ट २०२२। 
  22. ↑ Wang J, Wu Q, Liu J, Yang H, Yin M, Chen S (२०१९), "Vehicle emission and atmospheric pollution in China: problems, progress, and prospects.", PeerJ 7: e6932, डिओआई:10.7717/peerj.6932, पिएमआइडी 31143547, पिएमसी 6526014। 
  23. ↑ Air Quality Expert Group (२००४), Nitrogen Dioxide in the United Kingdom, Department for Environment, Food and Rural Affairs, अन्तिम पहुँच १२ अप्रिल २०२४। 
  24. ↑ Aggarwal P, Jain S (२०१५), "Impact of air pollutants from surface transport sources on human health: A modeling and epidemiological approach.", Environ Int 83: 146–57, डिओआई:10.1016/j.envint.2015.06.010, पिएमआइडी 26142107, बिबकोड:2015EnInt..83..146A। 
  25. ↑ "NASA GISS: NASA News & Feature Releases:Road Transportation Emerges as Key Driver of Warming", www.giss.nasa.gov, अन्तिम पहुँच ४ अगस्ट २०२२। 
  26. ↑ "Car Emissions & Global Warming | Union of Concerned Scientists", www.ucsusa.org, अन्तिम पहुँच ४ अगस्ट २०२२। 
  27. ↑ "NASA's AIRS Maps Carbon Monoxide from Brazil Fires", NASA Jet Propulsion Laboratory (JPL), अन्तिम पहुँच ४ अगस्ट २०२२। 
  28. ↑ Harper, Ashleigh R.; Doerr, Stefan H.; Santin, Cristina; Froyd, Cynthia A.; Sinnadurai, Paul (२०१८-०५-१५), "Prescribed fire and its impacts on ecosystem services in the UK", Science of the Total Environment (अङ्ग्रेजीमा) 624: 691–703, आइएसएसएन 0048-9697, डिओआई:10.1016/j.scitotenv.2017.12.161, पिएमआइडी 29272838, बिबकोड:2018ScTEn.624..691H। 
  29. ↑ George Neary, Daniel; McMichael Leonard, Jackson (२०२०-०४-०८), "Effects of Fire on Grassland Soils and Water: A Review", in Missiakô Kindomihou, Valentin, Grasses and Grassland Aspects (अङ्ग्रेजीमा) (IntechOpen), आइएसबिएन 978-1-78984-949-3, डिओआई:10.5772/intechopen.90747, अन्तिम पहुँच २०२२-०६-०७। 
  30. ↑ Husseini, Rikiatu; Aboah, Daniel T.; Issifu, Hamza (२०२०-०३-०१), "Fire control systems in forest reserves: An assessment of three forest districts in the Northern region, Ghana", Scientific African (अङ्ग्रेजीमा) 7: e00245, आइएसएसएन 2468-2276, डिओआई:10.1016/j.sciaf.2019.e00245, बिबकोड:2020SciAf...700245H। 
  31. ↑ Reyes, O.; Casal, M. (नोभेम्बर २००४), "Effects of forest fire ash on germination and early growth of four pinus species", Plant Ecology (अङ्ग्रेजीमा) 175 (1): 81–89, आइएसएसएन 1385-0237, डिओआई:10.1023/B:VEGE.0000048089.25497.0c, बिबकोड:2004PlEco.175...81R। 
  32. ↑ Chatterjee, Rhitu (१५ फेब्रुअरी २०१८), "Wall Paint, Perfumes and Cleaning Agents Are Polluting Our Air", NPR, अन्तिम पहुँच १२ मार्च २०१९। 
  33. ↑ "Basic Information about Landfill Gas", US Environmental Protection Agency, १५ अप्रिल २०१६, अन्तिम पहुँच ९ अगस्ट २०२२, "Landfill gas (LFG) is a natural byproduct of the decomposition of organic material in landfills. LFG is composed of roughly 50 percent methane..." 
  34. ↑ "Open waste burning prevention | Climate & Clean Air Coalition", www.ccacoalition.org, २०२३-०९-०७, अन्तिम पहुँच २०२३-१२-२२। 
  35. ↑ Hafemeister, David (२०१६), "Biological and Chemical Weapons", Nuclear Proliferation and Terrorism in the Post-9/11 World (अङ्ग्रेजीमा), Cham: Springer International Publishing, पृ: 337–351, आइएसबिएन 978-3-319-25365-7, डिओआई:10.1007/978-3-319-25367-1_15, पिएमसी 7123302। 
  36. ↑ Sun, Feifei; Dai, Yun; Yu, Xiaohua (डिसेम्बर २०१७), "Air pollution, food production and food security: A review from the perspective of food system", Journal of Integrative Agriculture 16 (12): 2945–2962, डिओआई:10.1016/S2095-3119(17)61814-8। 
  37. ↑ Lelieveld, J.; Evans, J. S.; Fnais, M.; Giannadaki, D.; Pozzer, A. (सेप्टेम्बर २०१५), "The contribution of outdoor air pollution sources to premature mortality on a global scale", Nature (अङ्ग्रेजीमा) 525 (7569): 367–371, आइएसएसएन 1476-4687, डिओआई:10.1038/nature15371, पिएमआइडी 26381985, बिबकोड:2015Natur.525..367L, "Whereas in much of the USA and in a few other countries emissions from traffic and power generation are important, in eastern USA, Europe, Russia and East Asia agricultural emissions make the largest relative contribution to PM2.5, with the estimate of overall health impact depending on assumptions regarding particle toxicity." 
  38. ↑ Diep, Francie (३१ जनवरी २०१८), "California's Farms Are an Even Larger Source of Air Pollution Than We Thought", Pacific Standard, अन्तिम पहुँच २ फेब्रुअरी २०१८। 
  39. ↑ Nemecek, T.; Poore, J. (१ जुन २०१८), "Reducing food's environmental impacts through producers and consumers", Science 360 (6392): 987–992, आइएसएसएन 0036-8075, डिओआई:10.1126/science.aaq0216, पिएमआइडी 29853680, बिबकोड:2018Sci...360..987P। 
  40. ↑ "Education Data, Visualizations & Graphics on particulate pollution.", www.cleanairresources.com, मूलबाट २० मार्च २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २० मार्च २०१९।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २० मार्च २०१९ मिति
  41. ↑ Goldstein, Allen H.; Koven, Charles D.; Heald, Colette L.; Fung, Inez Y. (५ मे २००९), "Biogenic carbon and anthropogenic pollutants combine to form a cooling haze over the southeastern United States", Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (22): 8835–40, डिओआई:10.1073/pnas.0904128106, पिएमआइडी 19451635, पिएमसी 2690056, बिबकोड:2009PNAS..106.8835G। 
  42. ↑ Fischetti, Mark (२०१४), "Trees That Pollute", Scientific American 310 (6): १४, डिओआई:10.1038/scientificamerican0614-14, पिएमआइडी 25004561, बिबकोड:2014SciAm.310f..14F। 
  43. ↑ "Volcanic Pollution |", अन्तिम पहुँच २०२२-०२-२७। 
  44. ↑ Cohen, Aaron J; Brauer, Michael; Burnett, Richard; Anderson, H Ross; Frostad, Joseph; Estep, Kara; Balakrishnan, Kalpana; Brunekreef, Bert; Dandona, Lalit; Dandona, Rakhi; Feigin, Valery; Freedman, Greg; Hubbell, Bryan; Jobling, Amelia; Kan, Haidong; Knibbs, Luke; Liu, Yang; Martin, Randall; Morawska, Lidia; Pope, C Arden; Shin, Hwashin; Straif, Kurt; Shaddick, Gavin; Thomas, Matthew; van Dingenen, Rita; van Donkelaar, Aaron; Vos, Theo; Murray, Christopher J L; Forouzanfar, Mohammad H (मे २०१७), "Estimates and 25-year trends of the global burden of disease attributable to ambient air pollution: an analysis of data from the Global Burden of Diseases Study 2015", The Lancet 389 (10082): 1907–1918, आइएसएसएन 0140-6736, डिओआई:10.1016/S0140-6736(17)30505-6, पिएमआइडी 28408086, पिएमसी 5439030। 
  45. ↑ ४५.० ४५.१ de Bont, Jeroen; Jaganathan, Suganthi; Dahlquist, Marcus; Persson, Åsa; Stafoggia, Massimo; Ljungman, Petter (८ मार्च २०२२), "Ambient air pollution and cardiovascular diseases: An umbrella review of systematic reviews and meta-analyses", Journal of Internal Medicine 291 (6): 779–800, आइएसएसएन 0954-6820, डिओआई:10.1111/joim.13467, पिएमआइडी 35138681, पिएमसी 9310863। 
  46. ↑ ४६.० ४६.१ Mayor, Susan (१२ जुन २०१६), "Air pollution is a leading risk factor for stroke, global study shows", BMJ 353: i३२७२, डिओआई:10.1136/bmj.i3272, पिएमआइडी 27298274। 
  47. ↑ Feigin, Valery L; Roth, Gregory A; Naghavi, Mohsen; Parmar, Priya; Krishnamurthi, Rita; Chugh, Sumeet; Mensah, George A; Norrving, Bo; Shiue, Ivy; Ng, Marie; Estep, Kara; Cercy, Kelly; Murray, Christopher J L; Forouzanfar, Mohammad H (अगस्ट २०१६), "Global burden of stroke and risk factors in 188 countries, during 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013", The Lancet Neurology 15 (9): 913–924, आइएसएसएन 1474-4422, डिओआई:10.1016/S1474-4422(16)30073-4, पिएमआइडी 27291521। 
  48. ↑ Miller, K. A.; Siscovick, D. S.; Sheppard, L.; Shepherd, K.; Sullivan, J. H.; Anderson, G. L.; Kaufman, J. D. (२००७), "Long-term exposure to air pollution and incidence of cardiovascular events in women.", The New England Journal of Medicine 356 (5): 447–58, डिओआई:10.1056/NEJMoa054409, पिएमआइडी 17267905। 
  49. ↑ Andersen, Z. J.; Kristiansen, L. C.; Andersen, K. K.; Olsen, T. S.; Hvidberg, M.; Jensen, S. S.; Raaschou-Nielsen, O. (२०११), "Stroke and Long-Term Exposure to Outdoor Air Pollution From Nitrogen Dioxide: A Cohort Study", Stroke 43 (2): 320–25, डिओआई:10.1161/STROKEAHA.111.629246, पिएमआइडी 22052517। 
  50. ↑ Provost, E.; Madhloum, N.; Int Panis, L.; De Boever, P.; Nawrot, T.S. (मे २०१५), "Carotid intima-media thickness, a marker of subclinical atherosclerosis, and particulate air pollution exposure: the meta-analytical evidence", PLOS ONE 10 (5): e०१२७०१४, डिओआई:10.1371/journal.pone.0127014, पिएमआइडी 25970426, पिएमसी 4430520, बिबकोड:2015PLoSO..1027014P। 
  51. ↑ Brook, R.D.; Rajagopalan, S.; Pope, C.A. III; Brook, J.R.; Bhatnagar, A. (२०१०), "Particulate matter air pollution and cardiovascular disease: An update to the scientific statement from the American Heart Association", Circulation 121 (21): 2331–78, डिओआई:10.1161/cir.0b013e3181dbece1, पिएमआइडी 20458016। 
  52. ↑ Louwies, T.; Int Panis, L.; Kicinski, M.; De Boever, P.; Nawrot, Tim S. (२०१३), "Retinal Microvascular Responses to Short-Term Changes in Particulate Air Pollution in Healthy Adults", Environmental Health Perspectives 121 (9): 1011–16, डिओआई:10.1289/ehp.1205721, पिएमआइडी 23777785, पिएमसी 3764070। 
  53. ↑ Vohra, Karn; Marais, Eloise A.; Bloss, William J.; Schwartz, Joel; Mickley, Loretta J.; Van Damme, Martin; Clarisse, Lieven; Coheur, Pierre-F. (२०२२-०४-०८), "Rapid rise in premature mortality due to anthropogenic air pollution in fast-growing tropical cities from 2005 to 2018", Science Advances (अङ्ग्रेजीमा) 8 (14): eabm4435, आइएसएसएन 2375-2548, डिओआई:10.1126/sciadv.abm4435, पिएमआइडी 35394832, पिएमसी 8993110, बिबकोड:2022SciA....8M4435V। 
  54. ↑ Michelozzi, P.; Forastiere, F.; Fusco, D.; Perucci, C. A.; Ostro, B.; Ancona, C.; Pallotti, G. (१९९८), "Air Pollution and Daily Mortality in Rome, Italy", Occupational and Environmental Medicine 55 (9): 605–10, जेएसटिओआर 27730990, डिओआई:10.1136/oem.55.9.605, पिएमआइडी 9861182, पिएमसी 1757645। 
  55. ↑ The Daily Telegraph 8 January 2014 'Air pollution killing up to 500,000 Chinese each year, admits former health minister'.
  56. ↑ "World's Most Polluted Cities in 2020 - PM2.5 Ranking | AirVisual", www.iqair.com, अन्तिम पहुँच २०२२-०२-०१। 
  57. ↑ "World Air Quality Index (AQI) Ranking | IQAir", www.iqair.com, अन्तिम पहुँच २०२२-०५-२४। 

बाह्य कडी[सम्पादन गर्नुहोस्]


विकिमिडिया कमन्समा वायु प्रदूषण सम्बन्धी अन्य सामग्रीहरू रहेका छन्।
"https://ne.chped.com/w/index.php?title=वायु_प्रदूषण&oldid=1228386" बाट अनुप्रेषित